Emil Fieldorf (1895-1953)

Emil Fieldorf (1895-1953)

August Emil Fieldorf, urodzony 20 marca 1895 r. w Krakowie, należał do pokolenia z ostatniego dziesięciolecia XIX wieku, którego największa, dojrzała aktywność przypadała na lata II wojny światowej. Jego rówieśnikami byli między innymi późniejsi generałowie – Stefan Rowecki, Tadeusz Komorowski i Stanisław Kopański.

Wojskowa biografia Emila Fieldorfa do 1939 r. była w zasadzie typowa dla jego pokolenia. W wieku siedemnastu lat związał się z ruchem niepodległościowym, gdy zgłosił się do Związku Strzeleckiego. Konsekwencją tej decyzji było wstąpienie w sierpniu 1914 r. do oddziałów, które stały się trzonem I Brygady Legionów Polskich. W czasie służby w Legionach przez cały był w I Brygadzie, rozpoczynając swój bojowy marsz ku wolnej Polsce w bitwie pod Brzegami w sierpniu 1914. Udział w bitwie pod Hulewiczami w 1916 r. przyniósł mu (już w wolnej Polsce) najwyższe odznaczenie wojskowe – Order Virtuti Militari kl. V. Nie ominął go kryzys przysięgowy w 1917 r. Ostatecznie, jako poddany austriacki, wcielony został do armii austriackiej i skierowany na front włoski do Tyrolu. Urlop w 1918 r. w Krakowie zaowocował decyzją wstąpienia do Polskiej Organizacji Wojskowej, a w konsekwencji rozbrajaniem Austriaków w październiku 1918 r.

Od listopada 1918 r. był już w odrodzonym Wojsku Polskim. Początkowo w 5 pułku piechoty, a potem (z różnymi przerwami) w swoim 1 Pułku Piechoty Legionów. Z pułkiem tym dzielił losy wojny 1919–1920 r. Walki o Wilno w kwietniu 1919 r. przyniosły mu potem Krzyż Walecznych. Zetknięcie z Wilnem zauroczyło Emila Fieldorfa na całe życie. To „miłe miasto” stało mu się bliskie nie tylko przez jego urokliwe położenie, architekturę, ale i przez fakt, iż jedna z jego mieszkanek – Janina Kobylińska w październiku 1919 r. została żoną Emila. W kampanii 1920 r. por. Fieldorf walczył w szeregach swojego pułku zdobywając kolejny Krzyż Walecznych.

W okresie pokojowym jego kariera wojskowa nie odbiegała od tego typu karier (z jednym wszakże wyjątkiem). W 1921 r. awansował do stopnia kapitana. Kończył różne kursy specjalistyczne, obejmował coraz to wyższe funkcje w 1 PPLeg. Już jako major awansował na stanowisko inspektora wyszkolenia WF i Przysposobienia Wojskowego przy dowództwie Okręgu Korpusu nr III w Grodnie. Umiał i lubił pracować z młodzieżą. Wśród licznych fotografii z tego czasu  zachowała się jedna wykonana w Trokach w 1929 r. Obok siebie siedzą przy stole: mjr August Emil Fieldorf, mjr Leopold Okulicki i Ludwik Muzyczka. Wszyscy trzej spotkają się potem w Komendzie Głównej Armii Krajowej, a losy generałów Okulickiego i Fieldorfa sprzęgną się w sposób szczególny.
Wyjątkiem w wojskowej karierze Emila Fieldorfa było skierowanie go do Francji na stanowisko zastępcy kierownika Instruktoratu WF przy ambasadzie RP w Paryżu. Faktycznie jego zadaniem było zorganizowanie we Francji Zachodniego Okręgu Związku Strzeleckiego i pełnienie obowiązków komendanta okręgu. Po wypełnieniu zadania powrócił do kraju.

Od 1932 r., już jako podpułkownik, był zastępcą dowódcy macierzystego 1 PPLeg. W 1935 r. przeniesiono go do Korpusu Ochrony Pogranicza, gdzie kierowani byli wybitni i sprawdzający się na powierzonych im stanowiskach oficerowie WP. Był dowódcą samodzielnego batalionu KOP „Troki” a potem zastępcą dowódcy pułku KOP „Wilno”.

Jego dotychczasowe wyniki służby i opinie wskazywały jednoznacznie, że nadawał się on na stanowisko dowódcy pułku. W 1938 r. objął więc dowództwo 51 Pułku Piechoty.
Z pułkiem tym wyszedł na wojnę we wrześniu 1939 r. Dowodził między innymi w bitwie pod Iłżą. Wobec okrążenia przez Niemców nie kapitulował, nakazał przebijanie się małymi grupkami na drugi brzeg Wisły. Zadbał o ukrycie sztandaru pułkowego.

Wobec okupacji kraju i wieści z Francji o odtwarzaniu tam wojska zdecydował się tam dotrzeć. W lutym 1940 r. zameldował się w polskiej stacji zbornej w Paryżu.
Skierowano go do ośrodka zapasowego w Vichy, potem na kurs oficerów sztabowych. W maju 1940 r. dostał przydział do Biura Generała Sosnkowskiego, czyli do kryjącej się pod tą pokrywkową nazwą Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej. Zgłaszając chęć służby w kraju został wytypowany na emisariusza KG. Otrzymał zadania. Rozpoczęto przygotowania do wyjazdu. Przerwała je klęska Francji i ewakuacja władz do Wielkiej Brytanii.

Płk August Fieldorf był pierwszym emisariuszem, który z Wielkiej Brytanii wyruszył do okupowanej Polski. Po przebyciu morsko-powietrzno-lądowej trasy (przez m.in. Afrykę) dotarł po 50 dniach do Warszawy, przywożąc bardzo ważną Instrukcję dla Komendanta Głównego ZWZ oraz 30 tysięcy dolarów dla kasy KG.

Początkowo pozostawał w dyspozycji KG. Z czasem objął stanowisko Inspektora Obszaru Krakowskiego ZWZ. Od początków zaś 1942 r. był Komendantem Obszaru Białostockiego ZWZ–AK. W lecie 1942 r. został odwołany z tej funkcji i przeniesiony do KG AK. Dojrzewała wówczas w KG AK koncepcja przeorganizowania pionu walki bieżącej armii podziemnej.
Za podstawowe pola działań Armii Krajowej uznać można wywiad, informację i propagandę oraz walkę. Ta ostatnia była niezwykle ważnym, ale i skomplikowanym zagadnieniem, jeśli się weźmie pod uwagę jej militarno-polityczno-społeczne uwarunkowania. Każde z działań musiało mieć swój sens i cel. Głównym zdaniem AK było przygotowanie i przeprowadzenie w końcowej fazie wojny zwycięskiego powstania powszechnego. I temu podporządkowano działania bieżące, które z jednej strony miały celnie razić wroga poprzez zadwanie strat, z drugiej zaś, bez wykrwawiania podziemnej armii przygotować ją do ostatecznej rozprawy z wrogiem. W efekcie po uzyskaniu aprobaty NW podjęto decyzję o utworzeniu pionu walki bieżącej pod nazwą Kierownictwo Dywersji (KEDYW). Na jego czele stanął właśnie płk August Emil Fieldorf występujący wówczas pod pseudonimem „Nil”. Było to jedno z najlepszych posunięć personalnych w podziemnej armii.

Stojący na czele Kedywu „Nil” był jedną z najistotniejszych postaci Polskiego Państwa Podziemnego. Wchodził m.in. w skład Kierownictwa Walki Podziemnej. Nadawał ton działaniom Kedywu nie tylko na szczeblu KG, ale i kraju. Działania Kedywu charakteryzowały się z jednej strony ogromnym rozmachem, a z drugiej zaś miały kapitalne znaczenie dla moralnego oddziaływania na własne gnębione przez okupanta społeczeństwo.

Sprawne zorganizowanie aparatu dowodzenia i dobre kierowanie Kedywem oraz zaufanie Dowódcy AK nie pozostało bez wpływu na kolejne zadanie wyznaczone płk. Fieldorfowi. W związku z rozwojem sytuacji międzynarodowej i coraz bardziej realną okupacją ziem polskich przez ZSRR, (który od kwietnia 1943 r. przerwał stosunki dyplomatyczne z Rządem RP) wszczęto przygotowania do utworzenia konspiracyjnej organizacji niepodległościowej pod nazwą „Nie”. Na jej organizatora i komendanta wyznaczono właśnie płk. „Nila”, co oznaczało utajnienie jego prac i konieczność wycofania ze stanowiska Szefa Kedywu.

Tym samym więc, pracując intensywnie nad rozbudowaną „Nie”, nie mógł on brać czynnego udziału w powstaniu warszawskim. A właśnie wówczas, w uznaniu jego dotychczasowej służby, został awansowany do stopnia generała brygady i odznaczony Orderem Virtuti Militari klasy IV.
Po upadku powstania warszawskiego objął najwyższą w swej wojskowej karierze funkcję – Zastępcy Dowódcy Armii Krajowej.

19 stycznia 1945 r., wobec rozwoju zdarzeń, Dowódca AK  gen. Leopold Okulicki rozwiązał Armię Krajową. Ale nie oznaczało to końca działań niepodległościowych.
15 lutego 1945 r. gen. Okulicki skierował do gen. Fieldorfa krótki odręczny list, w którym przedstawiał bieżącą sytuację w Polsce i w podziemiu. „W związku z tą sytuacją – pisał – musisz w tej chwili chwytać całość spraw w rękę”. Do planowanego spotkania obu generałów już nie doszło.
7 marca 1945 r. gen. „Nil” został aresztowany przez NKWD. Jako Walenty Gdanicki, kolejarz oskarżony o handel walutą (ale i o przynależność do AK) został po krótkim przetrzymaniu w obozie w Rembertowie deportowany do ZSRR, do Swierdłowskiej Obłasti. Jego charakter obrazuje znamienny epizod – sam zagrożony chorobą oddał współwięźniowi choremu na czerwonkę swoją porcję tannalbiny, co uratowało mu życie...

Z Rosji powrócił do kraju jesienią 1947 r. Z czasem ujawnił wobec władzy ludowej swoje prawdziwe dane i wystąpił do MON o uregulowanie swojego stosunku do służby wojskowej.
Trwały już jednak wobec niego działania operacyjne aparatu bezpieczeństwa. 10 listopada 1950 roku został podstępnie aresztowany i przeprowadzono pierwsze przesłuchanie.
Nakłaniano go do podpisania odezwy z apelem o zaufanie do władzy ludowej, o ujawnianie żołnierzy AK. Stanowczo odmówił. W grudniu 1950 r. oficer śledczy MBP ppor. Kazimierz Górski „rozpatrzywszy materiał dochodzenia w sprawie przeciwko generałowi podejrzanemu o działalność antypaństwową” postanowił wszcząć w tej sprawie śledztwo, przyjmując sprawę do swojego prowadzenia oraz uznać materiały dochodzenia za materiały śledcze i włączyć je do akt sprawy.

Bez względu jednak na materiały – wynik śledztwa był już przesądzony. Poddawany wielogodzinnym przesłuchaniom gen. Fieldorf stanowczo zaprzeczał zarzutom. Wymuszono więc obciążające go zeznania na uwięzionych oficerach AK. Na ich podstawie ppor. Górski sporządził akt oskarżenia z paragrafu „o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy i zdrajców narodu polskiego”. Sprawa podlegała rozpatrzeniu przez Sąd Wojewódzki m. st. Warszawy. 16 kwietnia 1952 r. rozpoczęła się rozprawa główna sądu wojewódzkiego w składzie: Maria Gurowska (sędzia), Michał Szymański i Bolesław Malinowski (ławnicy). Po rozprawie Maria Gurowska ogłosiła sentencję wyroku skazującego generała Augusta Emila Fieldorfa na karę śmierci. Na rozprawie 20 października 1952 r. Sąd Najwyższy w składzie – przewodniczący dr Emil Merz, sędziowie G. Auscaler i Igor Andrejew przy udziale wiceprokuratora Prokuratury Generalnej PRL P. Kernowej, choć uchylił zaskarżony wyrok, to zmienił jednak tylko kwalifikację i również skazał na karę śmierci.

Mimo iż generał zabronił rodzinie występować z prośbą o łaskę, ta, mimo wszystko, wystąpiła. 8 grudnia 1952 r. Sąd Wojewódzki dla m. st. Warszawy w składzie Maria Gurowska, Michał Szamański i Bolesław Malinowski orzekł, iż „Skazany Fieldorf na łaskę nie zasługuje”.
24 lutego 1953 r. w więzieniu przy ul. Rakowieckiej w Warszawie wykonano na Generale Auguście Emilu Fieldorfie wyrok przez powieszenie.

Dopełniła się jedna z największych zbrodni sądowych w powojennych dziejach Polski.
Przez powieszenie stracono jednego z największych bohaterów najnowszej historii Polski, wybitnego żołnierza i dowódcę, przede wszystkim jednak dobrego prawego Człowieka, który całe swoje życie poświęcił walce o Polskę, bo On uwierzył w Polskę...

Do dziś nie jest znane pochówku generała. Do dziś także nie ponieśli kary ci, którzy wydawali wyrok i współuczestniczyli w zbrodni sądowej...

opr. Marek Ney-Krwawicz

Symboliczny nagrobek na Cmentarzu 

Wojskowym na Powązkach w Warszawie 

Pomnik gen. Emila Fieldorfa „Nila” w Warszawie

Ten odsłonięty 26 września 2010 r. pomnik znajduje się na Gocławiu, przy ul. gen. Fieldorfa „Nila” róg Wału Miedzeszyńskiego, w sąsiedztwie budowanego kościoła św. Ojca Pio i w pobliżu Mostu Siekierkowskiego. Pomnik zrealizowany został w postaci postumentu przedstawiającego generała „Nila” w swoistym labiryncie prostopadłościanów, które mają symbolizować uwięzienie i poszukiwanie drogi do wolności. Projektantem pomnika jest Jacek Kocuba.